ماههای کردی و معانی آنها

ماههای کردی و معانی آنها

نام و معانی ماههای سال در زبان کردی

قوم‌ ماد در مناطق‌ مختلف‌ ایران‌، به‌ ویژه‌ در منطقه‌ غرب‌ پراکنده‌ بود گستردگی‌ قلمرو سکونت‌ این‌ قوم‌ و تنوع‌ اقلیم‌ آن‌ سبب‌ شد که‌ مورخین‌ برای‌ تنظیم‌ اقتصاد، معیشت‌ و تطبیق‌ فعالیت‌های‌ خود با آن‌، چند نوع‌ تقویم‌ را پدید آورند. در نواحی‌ مرتفع‌ شمالی‌ تقویم‌ شبانی‌ بر مبنای‌ محاسبات‌ خورشیدی‌ و در نواحی‌ پست‌تر جنوبی‌ تقویم‌ زراعتی‌ بر مبنای‌ گردش‌ ماه‌ و طلوع‌ ستاره‌ سهیل‌ به‌ وجود آمد عشایر کوچ‌رو، ییلاق‌ و قشلاق‌ خود را براساس‌ فصل‌ خورشیدی‌ تنظیم‌ می‌کردند.

تقویم کردی از سال 612 قبل از میلاد شروع می شود . این همان سالیست که سیا کسارس ( cvaxules ) فرزند بزرگ دیاکو اولین پادشاه امپراتوری ماد منطقه نینوا را اشغال کرد . و به وحشی گری امپراتوری آشوریان در سرزمین های تحت اشغال خودش خاتمه داد . اگر چه تاریخ شناس یونانی هرودوت که انتقاد می کند از دیاکو پسر فرورتس (  phraovtes  ) ( احتمالاً سال 715 قبل از میلاد )یا ایجاد پادشاهی مادها و تأسیس پایتخت آن در اکباتان ( همدان ) حدوداً قبل از سال 625 قبل از میلاد بود که سیاکسارس موفق شد که بسیاری از قبایل مادها را به یک پادشاهی متحد تبدیل کند . در سال 614 قبل از میلاد او آشور را دستگیر کرد و در  سال 612 قبل از میلاد با اتحاد و کمک نبوچادنزار بابلیان فشارهای او بر نینوا بیشتر شد که در نهایت منجر به خاتمه امپراتوری آشوریان شد .

بعضی از تقویم های مذهبی کردی با وقایع مذهبی اصلی شروع می شوند . مثلاً تقویم سلطانی یارسان ( ‎Yaresan  ) با تولد سلطان سحاک در سال 1294 پس از میلاد بعنوان شروع این سال به کار می رود.

تقویم ها ممکن است همچنین در سال 380 پس از میلاد شروع شوند سالی که پایان آخرین پادشاهی کردی دوره کلاسیک را نشان می دهد ، افسانه کایوس یا ( سلسله کایو ساکان ).

یک دورة هفت سالة دیگر به آن اضافه می شود که ممکن است مربوط باشد به احترام دین که در آن تعداد روز در ادیان بومی کردی وجود دارد و زمانی می باشد که برای تجدید روح رهبران فوت شده مورد نیاز است در این نظام سال دو هزار پس از میلاد مساوی است با سال 1613 . این تقویم بنام تقویم کردی یا مادها نامیده می شود .

تقویم :

نظام تقویم باستانی و مذهبی در آسیای غربی ( خاور نزدیک ) و در خاورمیانه یک تقویم قمری – شمسی بود . که در آن ماه ها قمری بوده اند اما سال ها شمسی بوده اند یعنی آنها با توجه به مسیر خورشید مرتب شده بودند .

این تقویم تمدن های اولیه در تمام مناطق خاورمیانه بجز مصر و یونان استفاده می شد . این فرمول احتمالاً در منطقه مزوپتامیا در هزاره سوم پس از میلاد اختراع شد . مطالعه لوح های متحد الشکل که در این منطقه پیدا شده است ردیابی توسعه زمانی مربوط به قرن 27 قبل از میلاد را راحت تر کرده است . حدوداً زمانی که نوشتن اختراع شد . شواهد نشان می دهد که تقویم یک وسیله ایست برای تقسیم گذر زمان به چندین واحد که جامعه به ان نیاز دارد .

اگر چه سازنده های تقویم علایمی را استفاده کردند که مربوط به طبیعت می باشد . مثلاً حالت های کره ماه … آنها واقعیت را برای دستور العملهای جامعه ( قوانین ) دوباره سازماندهی کردند .

در مناطق زاگرس و مزوپتامیا سال خورشیدی به دو فصل تقسیم می شد : 1) تابستان که شامل فصل برداشت جو در نیمه دوم ماه "می" یا در آغاز ماه" ژوئن "بود و دیگری زمستان که مربوط می شود به دوره پائیز و زمستان امروز .

در کشورهای مناطق شمالی تر سه فصل (آسیریا Assyria ) و چهار فصل ( آناتولیا Anatoli ) وجود داشت ، اما در مناطق زاگرس و مزو پتامیا دو بخشی کردن سال طبیعی به نظر می رسید .

پیش بینی ها برای رفاه شهر ماری در منطفه افرات (Afrat ) میانه شش ماه در یک زمان بود نام های کردی برای دو بخش از سال هنوز در باره کردی باقی مانده است که از کردهای قدیم که در منطقه زاگرس زندگی می کردند نقل شده است . تابستان (Tuwistan ) (ماههای منفصل یا جدا ) یا سرزمین نور یا سرزمین خورشید و زمستان (Zimistan ) (پنج ماه ) یا سرزمین سرما . گویش های مختلف کردی تابستان را ((Hawin ).(Tawsan یا (Hamin) و یا ((Tawasa)  را می نامند .  که همه از کلمه « Taw »( به معنی نور خورشید یا اشعه خورشید ) گرفته شده اند و حرف ربط (I ) و «atan » به معنی (نوری که به زمین می نشیند ) می باشد . این پسوند اغلب اوقات در زبان کردی برای ایجاد کلمات ترکیبی مانند کردستان (یعنی سرزمین کردها ) استفاده می شود .

زمستان (Zimistan ) یا بنام های (zimstun, zimistu, zimsu, zisan, zistan,zimsan هم این ها از « زیم » به معنی سرد گرفته شده که با حرف (I ) و پسوند (stan ) ترکیب شده اند .

امروز نظام تقدیم شمسی کردی معمولاً 365 روز است با چند ساعت تأخیر که بخاطر یک سال کبیسه در هر چهار سال بوجود می آید . دقیقاً با اولین روز بهار شروع می شود و با توجه به تقویم گریگوریان (ارمنی ) مانند تقویم گریگوریان این سال به چهار فصل تقسیم شده (بوهار Tuwsatan , Buhar یا Zimistan , payiz ,Hawin  ) . و دوازده ماه که هر ماه به چهار هفته و هر هفته به هفت روز تقسیم می شود . در تقویم کردی شش ماهه اول که شامل بهار و تابستان است هر ماه سی و یک روز دارد در حالی که ماه های پائیز و زمستان سی روز است . فقط ماه آخر زمستان یعنی ماه دوازدهم در تقویم سالیانه بیست و نه روزه است . اما در سال کبیسه سی روزه است .

ماه های این تقویم با علائم دوازده گانه تقویم زودیاک (Zodiacal) هماهنگ است یعنی اولین ماه مساوی است با دوره برج حمل (Aries ) و دومین ماه بر برج ثور (Taurus ) و سومین ماه با برج جوزا ، دو پیکر (Gemini ) و همینطور بقیه ماه ها هماهنگند .

ماه های کردی

نامهای کردی برای هر ماه با توجه به تقسیمات جغرافیایی و سبک زندگی قبایل خاص کرد نام گذاری شده است . این نام ها برای تکه قبیله جدید ممکن است با یک قبیله عشایر یا کشاورز در کردستان فرق داشته باشد .

تشابه قابل ملاحظه ای بین اسامی این ماه ها وجود دارد که وقایع طبیعی را برای هر نام مخصوص انتخاب می کنند . مثلاً ماه گلاوژ (Gelawejh ) ( که از بیست و سوم جولای تا بیست و سوم آگست ادامه دارد ) که دومین ماه تابستان است نام کردی یک ستاره است که در این زمان (اول تابستان ) از سال در آسمان بالای کردستان ظاهر می شود.

در مناطق شمالی کردستان علت تحریم آموزش زبان و فرهنگ کردی منجر به کمرنگ شدن نقش عمده ای اسامی ماه های کردی در زندگی روزانه کردها شده است . فعالیت های نظامی بسیاری از کردهای غیر نظامی را محبور کرده است که زمین و دارایی شان را در مناطق روستایی از دست دهند و به شهرها کوچ کنند .

مرحله ای که مردم را وادار می کند تا ارتباطشان را با سبک زندگی  سنتی که نسل های گذشته وجود داشته است قطع کنند ، در رابطه با این مطالعه پر واضح است که یک کشاورز یا عشایر و یا زارع کرد که به شهرهای بزرگ کوچ کرده اند ضرورتی نمی بینند که با تقویم و سبک زندگی قدیم پیش بروند مخصوصاً بخاطر اینکه تمرین سبک زندگی کردی خودش یک جرم محسوب می شود(از نظر اشغالگران کردستان) . تقویم کردی که امروز در مناطق شمال کردستان استفاده می شود . ترکیبی از اسامی ماه های غیر کردی می باشد که عمدتاً از تقویم بابلیان و اسامی کردی گرفته شده اند یا در برخی موارد از اسامی غیر کردی که تغییر شکل یافته اند گرفته شده است این ترکیب اسامی ماه ها را  در میان کردها مقبول تر کرده است برای مثال در مورد ماه (Shabatu ) که بعداً به ماه (Sheveba ) (شبهای طوفانی ) در باد میانی تغییر یافته است . یا ماه (Nisaha ) که به (Niskan ) تغییر یافته است و یا ماه (Avdar ) که بنام (Avdar ) تغییر یافته است .

تأثیر اقوام بابلیان در بسیاری از سنت های مستمر و استفاده از آن در استان های تابعه بعد از امپراطوری بابلیان توسط دیگران دنبال شده است . مخصوصاً تقویم یهودیان که در زمان های اخیر استفاده می شود سیستم های مشابه درج ماه و اسامی ماه ها و جزئیات را به کار گرفته است . تطابق سنت های تقویم با بابلیان با تقویم یهودیان از دوره تبعید بابلیان در قرن ششم قبل از میلاد شروع شده است .

تقویم استاندارد کردی :

1)ماه اول : Jejhnan

(Jejhnan ) ، اولین ماه بهار است و یک ماه سی و یک روزه است که طبیعتاً از بیست یا بیست و یکم مارس شروع می شود و تا بیست آوریل ادامه دارد . این ماه جشن و شادمانی است ، نوروز (Newroz ) اولین روز این ماه است . چندین مراسم کشاورزی سالیانه وجود دارد که در این ماه اتفاق می افتد .

2)ماه دوم Gullan

گولان دومین ماه بهار است که سی و یک روزه می باشد که طبیعتاً از بیستم آوریل شروع می شود و تا بیست و یکم ماه « می » ادامه دارد در طول این ماه گل های زرد و قرمز و کوه ها و مناظر کردستان را رنگی می کند.باغبان ها و کشاورز ها ماه پر کاری را دارند و چادرنشینان کرد حرکت و کوچ سالیانه خود را شروع می کنند . در منطقه هورامان (Hewraman ) کردها روزهای « پیر شالیار » را از یازدهم تا پانزدهم گولان جشن می گیرند .

3)ماه سوم Zerdan

زردان یعنی زرد و سومین ماه بهار است وقتی که دانه ها رو به زردی می رود تا منظره طبیعت را مانند یک قالی بزرگ زرد نشان دهد . این ماه سی و یک روزه است و از بیست و یکم ماه « می » شروع و تا بیست و دوم ژوئن ادامه دارد .

4)ماه چهارم pishper

پیش پر اولین ماه تابستان است که سی و یک روزه است و طبیعتاً از بیست و یکم ژوئن شروع می شود و تا بیست و دوم جولای ادامه دارد . هوای خشک و روزهای گرم بسیاری از سبزیجات و محصولات طبیعی را خشک می کند . خانواده های کشاورزی برداشت محصول سال را شروع می کنند .

5)ماه پنجم Gelawejh :

گلاوژ دومین ماه تابستان است که یک ستاره به همین نام در همین زمان در آسمان ظاهر می شود و شرایط آب و هوایی رو به طرف شب های خنک تر تغییر می کند این ماه سی و یک روزه است و از بیست و سوم جولادی شروع می شود و تا بیست و سوم آگست ادامه دارد .

6)ماه ششم xermanan

خرمانان سومین ماه تابستان است خانواده های کشاورز محصولات خود را جمع آوری می کنند و به روستا می آورند این ماه سی و یک روزه است و طبیعتاً از بیست و سوم آگوست شروع می شود و تا بیست و سوم سپتامبر ادامه دارد .

7)ماه هفتم Beran

بران اولین ماه پائیز است بسیاری از میوه های مختلف زیادی به بازار می آیند و انگور می رسد . برگ ها زرد و نارنجی می شود جشن پائیز نیز در همین ماه است گوسفندان در مزرعه جفت گیری می کنند . این ماه سی  روزه است و طبیعتاً از بیست و سوم سپتامبر شروع می شود و تا بیست و چهارم اکتبر ادامه دارد .

8)ماه هشتم : xezan

خزان دومین ماه پائیز است برگ ها از درخت می افتد و باغبان ها برای زمستان آماده می شوند این ماه سی روزه است و از بیست و چهارم اکتبر شروع می شود و تا بیست و دوم نوامبر ادامه دارد .

9)ماه نهم Saran

سومین ماه پائیز است فصل هوای سرد در این ماه شروع می شود . پیروان دین قدیم کردی نهام یارسان (Yarsan ) یک روز مقدسی را بنام (Rujhixawinker ) روز خوبیدن در روز نهم ماه ساران جشن می گیرند . این ماه سی روزه است و از بیست و دوم نوامبر شروع می شود و تا بیست و دوم دسامپر ادامه دارد .

10)ماه دهم Befran

بعنوان اولین ماه زمستان در سال کردی است که طولانی ترین شب سال و جشن های زمستانی شروع می شود شب های طولانی مساوی است با کار کم در مزرعه که به سالمندان (بزرگترها ) این فرصت را می دهد که تجربیات زندگی شان را با گفتن داستان و خواندن آواز به نسل های بعدی انتقال دهد . در مناطق سردتر کردستان برف مناظر را سفید  می کند و در مناطق گرمتر در طول  روز  باران می بارد این ماه سی روزه است و طبیعتاً از بیست و دوم دسامبرز شروع می شود و تا بیست ژاتویه ادامه دارد .

11)ماه یازدهم  Rebendan 

دومین ماه زمستان در سال کردی است در زمستان جاده ها برای چادرنشینان  و عشایر با برف سنگین بسته می شود این ماه سی روزه است و از بیست ژانویه شروع می شود و تا نوزدهم فوریه ادامه دارد .

12-ماه دوازدهم  Resheme

رشمه سومین ماه زمستان در سال کردی است آسمان اغلب پر از ابرهای سیاه است و فصل باران برای بهار شروع می شود . این ماه بیست و نه روزه است (بستگی به سال کبیسه دارد ) و از نوزدهم ماه فوریه شروع می شود و تا بیستم ماه مارس ادامه دارد .

ماه‌های میلادی

در میان کردهای شمال که‌ به‌ گویش کرمانجی تکلم می‌کنند و اغلب از تقویم میلادی سود می‌جویند ماه‌های سال نام‌های گوناگونی دارند اما شناخته‌ترین آن میان ایشان به‌ ترتیب زیر است: (به‌ ترتیب سال میلادی)

1.  ریبه‌ندان  (rêbendan)

2.  ره‌شه‌می  (reşemî)

3. ئادار  (adar)

4.ئاوریل  (avrêl)

5. گولان  (gulan) )ماه شکفتن گلها(

6. پوشپه‌ر  (pûşper)

7. تیرمه‌ (tîrmeh)

8.  گه‌لاویژ  (gelawêj)

9.  ره‌زبه‌ر  (rezber) یا گه‌لارێزان (gelarêzan))برگ ریزان(

10. کوچر  (kewçêr)

11. سرماوه‌ز  (sermawez) )ماهی که سرما می‌وزد(

12. به‌فرانبار  (berfanbar) )ماه پربرف)

ماه‌های میلادی در سورانی به‌ ترتیب سال میلادی:

1.چله  (çile)

2.  سبات  (sibat)

3. ئادار  (adar)

4. نیسان  (nîsan)

5. گولان  (gulan)

6.حه‌زیران  (hezîran)

7. تیرمه ‌ (tîrmeh)

8. ته‌باخ  (tebax)

9.ایلون  (îlon)

10.  جوتمه ‌ (cotmeh) )ماه جفت (خیش کشاورزی( (

11.  مژدار  (mijdar)

12.کانون (kanûn )

در منطقه کرمانشاهان و جنوب کردستان نام ماه‌ها بدینگونه است:

جیژنان (فروردین)، گولان (اردیبهشت)، زه‌ردان (خرداد)، په‌رپه‌ر (تیر)، گه‌لاویژ (مرداد)، نوخشان (شهریور)، به‌ران (مهر)، خه‌زان (آبان)، ساران)آذر)، به‌فران (دی)، به‌ندان (بهمن)، ره‌شان (اسفند(

- روزهای هفته :

همانند ماه های سال نام های گوناگونی برای هر روز هفته وجود دارد . اگر چه گروه های مختلف کرد در سراسر کردستان از یک ساختار کلی پیروی می کنند . نام کردی برای اولین روز هفته بنام (Sheme )(شنبه ) در حقیقت از کلمه قوم آکاد بنام (Shabattuy ) گرفته شده است . ( در زبان سامریان shannat ، در زبان ارمنی ، sabbatn ، در زبان پهلوی  shunbat ، در زبان فارسی shanbed , shambed , shambe ، که حتی به زبان یونانی هم بنام sabbaton انتقال یافته است . در زبان آلمانی به شنبه samstay ، در زبان ایتالیایی sabato ، در زبان اسپانیایی sabado ، و در زبان فرانسوی samedi ) می گویند .

قوم آکاد روز پانزدهم ماه را که ماه کامل ظاهر می شود (shabbattu )  مینامند (هنوز سئوال اینجاست که چرا یک چنین تطابقی میان روزهای هفته کردی و فارسی بوجود آمده است 

مدارک نشان می دهد که تقویم بابلیان دو بخشی کردن یک سال طبیعی به دو فصل را حفظ کرده است درست همان طور که ماه های بابلیان تا پایان قمری باقی ماند و وقتی که اولین ماه جدید (shbattu ) اولین بار  در غروب رؤیت شد شروع می شود . این روز در غروب آفتاب شروع شد . از شروع ماه جدید (sbbarru ) تا ماه کامل بعدی هر روز با یک اسم عددی مانند یک شاباتو ، دو شاباتو و … ادامه دارد . هفت روز هفته همچنین در منطقه بین النهرین قدیم آغاز شد . و بخشی از تقویم رومیها در سال 321 قبل از میلاد شده است . در حدود دوره پیروزی بابلیان در سال 539 قبل از میلاد پادشاهان ایرانی تقویم چرخشی بابلیان را در سراسر امپراطوری ایران به صورت تقویم بابلیان را حفظ کرده اند . اداره امور مالی در منطقه شمال ایران از اولین و بعد از آن پارت ها ، حاکمان ایران تقویم بابلیان را حفظ کرده اند . ادامه امور مالی در منطقه شمال ایران از اولین قرن قبل از میلاد حداقل از ماه (zoreastrian ) و اسامی روزها در مدارم پهلوی (زبان ایرانیان دوره ساسانیان ) استفاده می کرد . این در دوره سلسله ساسانیان به صورت رسمی در آمد . از حدود سال 226  بعد از میلاد غلبه اعراب بر ایران در سال 621 بعد از میلاد . اعراب سال قمری مسلمانان را معرفی کردند اما ایرانیان از همان سال خورشیدی یا شمسی ساسانیان استفاده می کردند که در سال 1079 برابر شد با سال (yulian ) با معرفی سال کبیسه .

احتمالاً تحت همان شرایط کردها یاد گرفتند که استفاده از همان قیاس برای روزهای هفته . اولین روز هفته کردی بنام (sheme ) یک عدد بعنوان پیشوند می گیرند و یک ، دو ، سه ، چهار ، پنج از روز اول هفته را تشکیل می دهند . آخرین روز هفته (Heni یا jume ) جمعه نام دارد که برای بسیاری از فرهنگ های خاورمیانه روز بی کاری می باشد . هنی (یعنی هیچ یا راحت ) بهترین تعریف برای آخرین روز هفته کردی می باشد . جمعه (jomu , jemin , jivin, jume ) (جمع آوری یا خوشی ) که یک لغت اوستایی می باشد که باقی مانده است از زبان های ایرانی .