سنگ گرانیت

گرانیت چیست؟ 

گرانیت سنگ آذرین رنگ روشنی است که دانه‌های آن به قدری بزرگ هستند که می‌توان با چشم غیرمسلح آن‌ها را مشاهده کرد (برخی سنگ‌ها به قدری ریزدانه‌اند که هیچ دانه‌ای نمی‌توان در آن‌ها با چشم دید). گرانیت به واسطه تبلور آرام مواد مذاب (ماگما) در زیر زمین تشکیل می‌شود. سنگ گرانیت عمدتاً از کوارتز و فلدسپار و به مقدار خیلی کمتر از میکا (طلق) ، آمفیبول و کانی‌های دیگر تشکیل شده است. این ترکیب کانی‌ها معمولاً موجب رنگ قرمز، صورتی، خاکستری یا سفید می‌شود (کوارتزو طلق سفید دانه‌های سفید رنگ و فلدسپار دانه‌های صورتی رنگ)، و کانی‌های تیره مانند طلق سیاه (بیوتیت) بخش تیره سنگ را تشکیل می‌دهند که در تمام سنگ قابل‌مشاهده‌اند.  

شناخته‌شده ترین سنگ آذرین 

گرانیت شناخته‌شده ترین سنگ آذرین است. بسیاری از مردم سنگ گرانیت را می‌شناسند چون متداول‌ترین سنگ یافت شده در سطح زمین بوده و برای ساخت بسیاری از اشیا در زندگی روزمره از آن استفاده می‌شود از جمله روی کابینت‌ها و پیشخوان، کف پوش، سنگفرش، جدول، پله، نمای ساختمان و سنگ قبر و یادبود. به خصوص اگر در شهر زندگی می‌کنید در اطراف خود مصارف مختلف گرانیت را مشاهده می‌کنید. 

گرانیت: نمونه گرانیت بالا یک نمونه معمول گرانیت حدود 5 سانتیمتری است. اندازه دانه‌های آن به قدری درشت است که می‌توانید کانی‌های اصلی را ببینید. دانه‌های صورتی فلدسپار ارتوکلاز هستند و دانه‌های شفاف تا دودی، کوارتز یا مسکویت (میکای سفید) هستند. دانه‌های سیاه ممکن است بیوتیت (طلق سیاه) یا هورنبلند (آمفیبول) باشند. کانی‌های متعدد دیگر نیز ممکن است در گرانیت وجود داشته باشند. 

کاربردهای فراوان گرانیت

گرانیت به خاطر ظهور زیاد آن در طبیعت بسیار  شناخته شده است (در ایران کوه‌های سهند، سبلان، رشته‌کوه الوند در غرب، شیرکوه یزد و جنوب خراسان و کوه تفتان از منابع مهم گرانیت به شمار می‌آیند). 

 معانی مختلف گرانیت

واژه "گرانیت" توسط افراد مختلف با معانی مختلفی استفاده می‌شود. در دوره‌های مقدماتی یک تعریف ساده استفاده می‌شود. تعریف دقیق‌تر آن در سنگ‌شناسی (زمین‌شناسانی که در مطالعه سنگ‌ها تخصص دارند) به کار می‌رود. و کلمه گرانیت، زمانی که توسط فروشندگان سنگ‌های تزئینی استفاده می‌شود، می‌تواند تعاریف بسیار متفاوتی داشته باشد. 

این تعاریف گوناگون از گرانیت ممکن است منجر به مشکلاتی در ارتباط با افراد شود اما اگر بدانید فرد مقابل که از واژه گرانیت استفاده می‌کند کیست می‌توانید این واژه را در جایگاه خود تفسیر کنید. سه کاربرد متداول واژه گرانیت به شرح زیر است: 

الف- تعریف گرانیت در دوره‌های مقدماتی 

گرانیت سنگ آذرین رنگ روشن و دانه درشت است که عمدتاً از کوارتز و فلدسپار و به مقدار کمتری از کانی‌های میکا و آمفیبول تشکیل شده است. این تعریف ساده، دانشجویان را قادر می‌سازد به سادگی سنگ را با بررسی ویژگی‌های ظاهری تشخیص دهند. 

ب- تعریف سنگ‌شناسی

گرانیت یک سنگ پلوتونیکی است که در آن، کوارتز 10 تا 50 درصد از ترکیبات فلسیک و فدلسپار آلکالی 65 تا 90 درصد از کل فلدسپار آن را تشکیل می‌دهد. استفاده از این تعریف نیاز به شناسایی کانی‌شناسی و توانایی‌های زمین‌شناسی کافی دارد. 

بسیاری از سنگ‌هایی که با تعریف دوره‌های مقدماتی به عنوان گرانیت شناخته می‌شوند، توسط سنگ‌شناسان گرانیت نامیده نمی‌شوند و ممکن است به جای آن از واژه گرانیت آلکالی، گرانودیوریت، پگماتیت یا اپلیت استفاده کنند. سنگ‌شناسان ممکن است این سنگ‌ها را گرانیتوئید بنامند نه گرانیت. تعریف‌های دیگری نیز بر اساس ترکیب کانی‌شناسی برای گرانیت وجود دارد. 

عکس: گرانیت ریزدانه سفید رنگ. اندازه این نمونه 5 سانتیمتر است 

پ- تعریف تجاری

واژه گرانیت توسط فروشندگان سنگ‌های تزئینی و ساختمانی برای ساخت پیشخوان، سنگ کف، نما، پله، جدول و محصولات دیگر استفاده می‌شود . 

در صنعت بازرگانی سنگ، گرانیت سنگی است که دانه‌های آن با چشم قابل‌مشاهده بوده و سخت تر از سنگ مرمر است. در این تعریف گابرو، بازالت، پگماتیت، شیست، گنیس، سینیت، مونزونیت، آنورتوزیت، گرانودیوریت، دیاباز، دیوریت و بسیاری سنگ‌های دیگر همه گرانیت نامیده می‌شوند. تمام تصاویر این مقاله، از این دیدگاه گرانیت هستند. 

تصویر بزرگ‌شده گرانیت ریزدانه سفید رنگ عکس قبلی. محدوده نشان داده‌شده در این تصویر قطری حدود 6 میلی‌متر دارد. 

شکل: استخراج گرانیت به صورت بلوک‌های در ابعاد مشخص

کاربردهای گرانیت

گرانیت اغلب به صورت سنگ بنا (dimension stone) استخراج می‌شود (سنگ طبیعی به صورت بلوک‌هایی با طول، پهنا و ضخامت مشخص برش داده می‌شود). گرانیت به قدری سخت است که در مقابل بیشتر سایش‌ها مقاوم است و به اندازه‌ای مستحکم است که وزن قابل‌توجهی را بتواند تحمل کند و تا حدی خنثی است که در مقابل هوازدگی مقاوم باشد و می‌توان آن را با ساب زدن براق کرد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود گرانیت سنگ بسیار محبوب و مفیدی به عنوان سنگ بنا باشد.  

گرانیت هزاران سال است که در کاربردهای داخلی و خارجی استفاده می‌شود. گرانیت ساب خورده و برش خورده در ساختمان‌سازی، پل‌ها، سنگ‌فرش‌ها، یادبود و بسیاری از پروژه‌های  دیگر استفاده می‌شود. در فضاهای داخلی قطعات و سنگ‌های گرانیت ساب خورده  به عنوان پیشخوان، کف پوش، پله و تزئینات دیگر استفاده می‌شود. 

قیمت بالای مواد ساختمانی اغلب از محبوبیت آن‌ها می‌کاهد و سنگ گرانیت اغلب قیمتی بسیار بیشتر از مواد ساخته دست انسان دارد. اگر چه گرانیت غالباً به خاطر شهرت و برازندگی خود انتخاب‌شده و برای ایجاد زیبایی و آراستگی در کار، و دوام و مرغوبیت مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

کاربرد گرانیت شکسته

شکل: گرانیت شکسته 

گرانیت به عنوان سنگ شکسته (crushed stone) یا آگرگات استفاده می‌شود. گرانیت به این شکل به عنوان ماده زمینه در مکان‌های ساختمانی، به عنوان آگرگات در ساخت جاده، سنگریزه ریل راه‌آهن، فونداسیون و هر جایی که سنگ شکسته به عنوان پر کننده مفید است، استفاده می‌شود. 

عکس: گرانیت با بلورهای بسیار بزرگ فلدسپار ارتوکلاز. گرانیت‌هایی که چنین بلورهای بزرگی دارند به عنوان پگماتیت شناخته می‌شود. اندازه قطر این سنگ 5 سانتیمتر است. 

گرانیت در پوسته قاره‌ای

بیشتر کتاب‌های مقدماتی زمین‌شناسی گرانیت را فراوان‌ترین سنگ پوسته قاره‌ای می‌خوانند. در سطح زمین گرانیت در هسته بسیاری از رشته‌کوه‌ها، در نواحی بزرگی به نام باتولیت، و در هسته نواحی قاره‌ای که سپر نامیده می‌شود، وجود دارد. 

بلورهای بزرگ گرانیت نشان می‌دهد که این سنگ به آهستگی از مواد مذاب متبلور شده است. این سرد شدن آهسته (که به بلورها فرصت بزرگ شدن داده است) در زیر سطح زمین و مدت زمان طولانی اتفاق افتاده است. اگر امروزه در سطح زمین آن‌ها را می‌بینیم تنها علت آن بالا آمدگی سنگ‌های گرانیت و فرسایش سنگ‌های رسوبی روی آن‌ها و در نتیجه رخنمون گرانیت است. 

در نواحی که سطح زمین با سنگ‌های رسوبی پوشیده شده است، سنگ‌‌های گرانیت، گرانیت دگرگونی یا سنگ‌های مرتبط به آن معمولاً در زیر این پوشش رسوبی وجود دارد. در چنین حالتی به این گرانیت‌های عمیق پی‌سنگ (Basement rock) می‌گویند. 

تصویر دره یوسیمیتی در کالیفرنیا. در این تصویر صخره‌های گرانیتی شیب‌داری که دیواره‌های دره را تشکیل داده‌اند مشخص شده است.

عکس: کوه گرانیت دوران، زنجان

عکس: تمام سنگ‌های این مجموعه در تعریف صنعت بازرگانی سنگ گرانیت نامیده می‌شوند. از نظر تعریف مقدماتی نام این سنگ‌ها از بالا سمت راست به ترتیب: شیست، پگماتیت، لابرادوریت و گرانیت است. 

کوه راشمور در بلک هیلز، داکوتای جنوبی. تندیس روسای جمهور امریکا (جرج واشینگتن، توماس جفرسون، تئودور روزولت و ابراهام لینکلن) در این کوه گرانیتی پیکرتراشی شده است. 

پیشخوان گرانیتی در آشپزخانه