آشنایی با تاریخچه بسکتبال در جهان و پیدایش آن در ایران

آشنایی با تاریخچه بسکتبال در جهان و پیدایش آن در ایران

در اینجا با تاریخچه بسکتبال در جهان و ایران آشنا می شوید. بسكتبال مانند ساير رشته هاي ورزشي تاريخچه خاص خود را دارد و از زمان پيدايش آن تاكنون ، تغييرات قابل ملاحظه اي در قوانين ، مقررات ، شكل بازي و ديگر ابعاد آن بوجود آمده است.

قبل از اختراع رسمي ورزش بسكتبال ، ورزشهايي بوده اند كه شباهت زيادي به بسكتبال داشته اند. در قرن دهم قبل از ميلاد ، نوعي بازي به نام ’’پوك-تا-پوك‘‘ در قبايل اولمك مكزيك رواج داشت كه در آن از حلقه و توپي شبيه بازي بسكتبال امروزي استفاده مي شد. ’’پوك-تا-پوك‘‘ بعنوان يك جشن مذهبي شناخته مي شد. توپ بازي ، از برگ و ساقه گياهان مقدس ساخته شده بود و حفره هايي به منزله سبد وجود داشت و در اطراف زمين ، مجسمه خدايان آن زمان تعبيه شده بود.

در قرن شانزدهم نوعي بازي شبيه به بسكتبال به نام ’’اولاماليتزلي‘‘  در ميان آزتكهاي مكزيك رايج بود. در اين بازي ، بازيكنان تلاش مي كردند توپ لاستيكي توپري را وارد يك حلقه سنگي نمايند و بازيكن برنده مي توانست تمام لباسهاي تماشاچيان را تصاحب كند و كاپيتان تيم مغلوب اعدام مي گرديد.

در سال 1891 ميلادي (1270 هجري شمسي) يك آموزگار ورزش بسكتبال را ابداع كرد. اين استاد ورزش ، آقاي دكتر ’’جيمز نيسميت‘‘ از ايالت ماساچوست آمريكا بود. او براي نخستين بار ، ورزش بسكتبال را در استاديوم ’’اسپرينگ فيلد‘‘ به نمايش درآورد. چون در فصول سرما برنامه اي براي آماده نگهداشتن بازيكنان رشته هاي بيسبال و فوتبال آمريكايي وجود نداشت ، نياز به يك ورزش سالني كه بتواند با حداقل امكانات و كمترين خطر ، بدن بازيكنان اين دو رشته را درفرم دلخواه نگه دارد ، جيمز نيسميت را به ابداع اين رشته ورزشي واداشت. در ابتدا بجاي حلقه از سبدهاي مخصوص ميوه استفاده مي شد كه شباهت زيادي به زنبيل داشتند. علت نامگذاري ’’BASKET BALL‘‘ نيز از همين جاست. چون ته سبدها بسته بود ، هربار كه توپ وارد سبد مي شد با استفاده از نردبان توپ را كه در واقع لاستيك داخلي توپ فوتبال بود ، از سبد خارج مي كردند. بعدها شكل سبد و توپ تكامل يافت و به شكل كنوني درآمد. در ابتدا بعد از هربار گل شدن ، توپ از نيمه زمين به جريان مي افتاد. امروز بخاطر صرفه جويي در وقت ، بازي از زير سبد ادامه مي يابد. در ابتدا تعداد بازيكنان هر تيم نامحدود بود. بعدها هر تيم مي توانست از 3 تا 40 نفر بازيكن تشكيل شود. بعد از مدتي ، تعداد بازيكنان هر تيم به 9 نفر و سپس 7 نفر و بالاخره در سال 1897 به 5 نفر رسيد. در هنگام خطا ، هركدام از بازيكنان مي توانستند پرتاب آزاد را انجام دهند. اما امروزه هر بازيكن ، تنها مي تواند از پرتاب آزاد مربوط به خود استفاده نمايد.

در ابتدا بازيكنان بلند قد زير سبد مي ايستادند تا توپ را وارد سبد كنند. بعدها براي جلوگيري از اين موضوع ’’قانون سه ثانيه‘‘ وضع شد. در ابتدا هر بازيكن بدون آنكه حق دويدن داشته باشد ، مي توانست يكبار توپ را به زمين بزند. بعدها اين تعداد به 2 و 3 رسيد و سپس نامحدود گرديد. درعوض ، قانون رانينگ(Running) و سپس دوبل (Double) وضع شد.

در آغاز هيچ بازيكني ، جايگزين بازيكن ديگري كه از زمين خارج شده بود نمي شد. ولي بعدها اين قانون تغيير كرد و در عوض تعداد خطاهايي كه موجب اخراج بازيكن مي شد از 2 به 5 افزايش يافت. امروزه چهار خطا از هر تيم موجب پرتاب آزاد تيم مقابل مي گردد. در ابتدا ، بازي از دو نيمه 15 دقيقه اي تشكيل مي شد. بعدها اين زمان به 20 دقيقه براي هر نيمه و 15 دقيقه استراحت بين دو نيمه افزايش يافت. هم اكنون بازي از چهار پريود (دوره) 10 دقيقه اي تشكيل مي شود كه زمان استراحت بين پريود اول و دوم 2 دقيقه ، زمان استراحت بين پريود دوم و سوم 15 دقيقه و زمان استراحت بين پريود سوم و چهارم هم 2 دقيقه است. همچنين در قوانين پيشين ، هر تيم مي توانست از آغاز تا پايان بازي ، توپ را در زمين خود نگه دارد. براي جلوگيري از اين وضعيت ، در سال 1936 ، قانون 10 ثانيه وضع گرديد. امروز اين زمان به هشت ثانيه كاهش يافته است. در ابتدا بازيكنان تنها با يك دست دريبل مي كردند و دريبل كننده مجاز به شوت كردن نبود. اين قانون ، بعدها بصورت فعلي اصلاح گرديد.

اولين مسابقه بين دو تيم در سال 1892 اجرا شد. رهبري يكي از تيم ها را ’’جيمز نيسميت‘‘ و ديگري را ’’آمرس آلونر واستگ‘‘ بعهده داشت. پس از اين مسابقه ، محبوبيت بسكتبال در بين جوانان بيشتر شد. در سال 1891 اولين تيم بانوان تشكيل گرديد و قوانين بسكتبال بانوان در سال 1899 ميلادي منتشر گرديد

اين ورزش در آغاز با سرعت كم و به كندي انجام مي شد. زمين بازي نيز در ابتدا به سه قسمت تقسيم مي شد و فعاليت بازيكنان هر ناحيه ، تنها در محدوده مربوط به خود مجاز بود. بعدها كه بازي سرعت بيشتري يافت ، زمين بازي نيز به دو قسمت تقسيم شد. شوت جفت نخستين بار در سال 1930 به نمايش درآمد. اين نوع شوت را ’’هنگ لويي ستي‘‘ دانشجوي دانشگاه استانفورد آمريكا در ايالت كاليفرنيا ابداع نموده بود. اين ابتكار جذابيت بسكتبال را نزد جوانان افزايش داد.

در سال 1932 فدراسيون آماتوري بسكتبال (FIBA) در ژنو با نمايندگي چند كشور تشكيل شد. از آن پس بسكتبال به رشته هاي ورزشي المپيك پيوست. اولين دوره مسابقات در سال 1936 در المپيك برلين ، با شركت 21 تيم برگزار شد.

سال ورود بسكتبال به كشور ما 1901 ميلادي برابر با 1280 هجري شمسي نوشته است . اما آنچه مسلم است اينكه اولين نشانه هاي ورود بسكتبال به ايران در سالهاي 1310و 1311 ديده شده كه آن هم توسط كاركنان سفارتانه هاي خارجي در ايران بوده است .

در سال 1314 يك مربي ورزش به نام فريدون شريف زاده ورزش بسكتبال را به دانش آموزان دبيرستان البرز تهران معرفي و پايه گزاري كرد و كم كم ديگر مربيان ورزش به گسترش و آموزش اين رشته پرداختند .  در سال 1324 فدراسيون بسكتبال ايران تشكيل شد و نخستين حضور بسكتبال ايران در ميدانهاي بين المللي در بازيهاي المپيك لندن 1948 بود.

تاريخچه ورزش بسكتبال در ايران

بسكتبال در ايران در سالهاي 1310 به بعد بطور غيررسمي فعاليتش در بعضي از مدارس دنبال شد تا اينكه در سال 1314 اين ورزش بطور رسمي بوسيله آقاي فريدون شريف زاده معرفي شد و بطور سريع در كليه استانهاي كشور از طريق مدارس مدارس اشاعه پيدا كرد.

در سال 1324 فدراسيون بسكتبال ايران تاسيس شد.

در سال 1948 براي اولين بار تيم ملي ايران در المپيك لندن شركت كه بازيكنان تيم ايران افراد مشروحه ذيل بودند :

دكتر صعودي پور-حسين سروري-حسين جبارزادگان-اصغر احساسي-اسفندياري-رفعت جاه-حسين هاشمي- كارانديش-اشتري-ابوالفضل صلبي-شادمان-صادقي كه تيم ايران بازي هاي خوبي انجام داد.

در سال 1950 تيم ايران در يك جام اروپايي كه در كشور تركيه بين تيم هاي فرانسه ، يوگسلاوي ، ايتاليا ، مصر ، اتريش و تركيه بود شركت داشت كه با بازي هاي خوبي كه انجام داد پس از پيروزي بر ايتاليا ، اتريش و مصر در جاي سوم قرار گرفت.

در سال 1951 در اولين دوره بازي هاي آسيايي كه در دهلي بود شركت نمود كه در اين دوره از بازي ها تيم ايران در جاي سوم آسيا قرار گرفت.

در سال 1962 در بازي هاي چهارجانبه كه بين تيم هاي پاكستان ، سيلان ، تركيه و ايران در لاهور پاكستان انجام شد شركت نمود.

در سال 1963 باز در بازي هاي چهارجانبه در سيلان حضور يافت.

در سال 1964 در تهران تيم ايران موفق شد بازي هاي چهارجانبه را با پيروزي به پايان برساند.

در سال 1966 تيم ايران در بازي هاي آسيايي بانكوك حضور يافت و پس از شكست از تيم هاي فيليپين ، اسرائيل و كره جنوبي و پيروزي بر تيم هاي برمه و ويتنام در جاي هفتم قرار گرفت.

در سال 1970 دوباره بازي هاي آسيايي در كشور تايلند بود و اين بار هم تيم ايران هفتم شد.

در سال 1974 تيم ملي ايران در مسابقات قهرماني بسكتبال آسيا در كشور فيليپين شركت نمود و بازي هاي خوبي كه انجام داد در جاي پنجم قهرماني آسيا قرار گرفت. در اين بازي ها بود كه آقاي محسن خلخالي بعنوان عضو تيم آسيا انتخاب شد و آقاي امير ايلياوي جزو بهترين هاي آسيا شد.

در سال 1974 د ر بازي هاي آسيايي تهران تيم ايران در جاي هفتم قرار گرفت كه پس از حذف تيم كره شمالي يك پله بالاتر قرار گرفت و ششم شد.

در سال 1976 در بازي هاي سه جانبه كه در كشور پاكستان بين تيم هاي ايران ، تركيه و پاكستان بود حضور يافت و سوم شد.

در سال 1357 تيم ملي بازي هاي خوبي در كشور شوروي انجام داد كه با شكست و يك پيروزي به ايران بازگشت.

در سال 1358 به بازي هاي آسيايي اعزام شد.

در سال 1360 به مسابقات قهرماني آسيا كه در كشور هند بود در شهر كلكته شركت داشت و در جاي هشتم قرار گرفت.

در سال 1361 با وجود اينكه تيم ملي ايران از هر لحاظ در آمادگي بسر مي برد و مدت سه ماه در اردو بود يك هفته قبل از مسابقات اجازه شركت به اين تيم داده نشد.

در سال 1362 آخرين باري كه تيم ملي ايران در بازي هاي رسمي شركت داشت در يك سال قبل بود كه در اين دوره از بازي ها چهره خوبي از خودش نشان داد و پس از 5 پيروزي بر تيم هاي پاكستان ، اندونزي ، هنگ گنگ ، هند و اردن و يك شكست از تيم چين در جاي پنجم قرار گرفت. در اين دوره بود كه مرحوم مجيد پاشا مقدم به عضويت تيم آسيا درآمد.

در سال 1381 تيم ملي جوانان بسكتبال نايب قهرمان آسيا و جواز حضور در جام جهاني مالزي را بدست آورد و به مقام شانزدهم رسيد.

در سال 1383 تيم هاي ملي جوانان در كشور هندوستان و اميد در تهران هر دو براي اولين بار در تاريخ تاسيس اين فدراسيون مقام اول آسيا و برنده مدال طلا گرديدند و تيم ملي اميد به جام جهاني راه پيدا نمود كه در مرداد ماه 84 به آرژانتين اعزام مي گردد.

در سال 1383 و 1384 تيم ملي مردان قهرمان اول مسابقات غرب آسيا در تهران و لبنان شد.

در سالهاي 1382 و 1383 تيم ملي نوجوانان قهرمان غرب آسيا شد.

در سال 1384 جام ملت هاي آسيا در كشور قطر با حضور 16 تيم در چهار گروه برگزار شد كه تيم هاي چين ، لبنان و قطر مقام هاي اول تا سوم را بدست آوردند و تيم ايران در جاي ششم ايستاد.

پيدايش و توسعه ورزش بسكتبال

تا قبل از سال 1891 ميلادي ورزش هاي فوتبال آمريكايي و بيسبال نزد مردم ايالات متحده بسيار محبوب و مورد توجه بودند. اين دو ورزش بعلت ويژگي هاي خاص خود و نياز به مكان بسيار بزرگ در فضاي آزاد و بنابراين در فصول معيني از سال قابل اجرا بودند. لذا در فصل زمستان فعاليت هاي ورزشي بسيار كم رونق و به ژيمناستيك ، حركات سوئدي و راهپيمايي خلاصه شده و در بعضي نقاط بصورت تعطيل در مي آمد. از اين رو دست اندركاران امر بر آن شدند تا ورزشي ابداع نمايند كه از طرفي امكان اجراي آن در تمام فصول سال ميسر باشد و از طرف ديگر حد فاصل زماني بين فوتبال و بيسبال را پر كند. علاوه بر اين ، هدف ديگري كه با ابداع اين ورزش در مدنظر قرار داشت ادامه فعاليت هاي ورزشي ورزشكاران دو رشته فوق بود تا بدينوسيله بتوانند با ادامه اينگونه فعاليت ها در خارج از فصل آغاز نمايند. با توجه به نكات فوق بود كه بسكتبال در سال 1891 توسط يكي از اساتيد ورزش كالج اسپرينگ فيلد به نام دكتر جيمز نيسميت اختراع شد. چون در اين بازي از سبد و توپ استفاده مي شد و هدف پرتاب و قرار دادن توپ در داخل سبد بود لذا نام بسكتبال را بر روي آن نهاد. در اين سال براي اولين بار بود كه اين ورزش در كالج مذكور در ايالت ماساچوست آمريكا اجرا گرديد.

وسايل اوليه عبارت بودند از يك سبد هلو ، لاستيك داخل توپ فوتبال. پنج اصل اساسي در شكل گرفتن اين ورزش مورد توجه قرار گرفت كه عبارت بودند از :

1-اين بازي به يك توپ نياز دارد كه بايستي بزرگ ، سبك و بوسيله دو دست حمل شود.

2-هيج كس اجازه ندارد زمانيكه توپ را دراختيار دارد بدود.

3-هنگاميكه توپ در جريان است هيچ يك از بازيكنان مجاز نيستند محدوديتي براي بدست آوردن توپ توسط ساير بازيكنان بوجود آورند.

4-هر دو تيم منطقه مشابهي را اشغال مي نمايند.

5-سبد (حلقه) بايستي افقي بوده و در مكاني بالاتر از بازيكنان قرار داشته باشد.

نحوه قرار كگرفتن سبد هلو به اين صورت بود كه يا آن را روي پايه اي نصب مي كردند و با به بالكن موجود در سالن متصل مي شد. در كنار اين پايه يا بالكن نردباني قرار داشت كه هر موقع توپ به ثمر مي رسيد يكي از بازيكنان از آن بالا مي رفت و توپ را از داخل آن خارج نموده بازي مجددا از نيمه زمين آغاز مي گرديد. در سال 1982 يعني به فاصله يك سال پس از اختراع بسكتبال مسابقه اي توسط دو تيم به نمايش گذاشته شد كه يكي از تيم ها را دكتر نيسميت و ديگري را آموس آلونرواستگ رهبري مي نمود. پس از اجراي اين نمايش بود كه ورزش بسكتبال به سرعت توسعه و گسترش يافته و روز به روز محبوبيت بيشتري بين جوانان كسب نمود.

بسكتبال برخلاف بسياري از ورزش هاي ديگر از ابتداي امر مورد توجه خانم ها نيز قرار گرفت و اولين تيم بانوان در سال 1891 در محل كار يا دانشكده مخترع آن تشكيل و در سال 1899 ميلادي براي اولين بار كتاب قانون بسكتبال براي بانوان منتشر گرديد.

بررسي و مطالعه قوانين و مقررات اين بازي در گذشته و تغييرات آن بازگوكننده جالبي از جنبه هاي مختلف گسترش اين ورزش مي باشد. بدين معني كه بسكتبال در ابتدا خيلي آرام و آهسته اجرا مي شد و به قدرت جسماني كمتري نياز داشت. زمين بازي در مراحل اوليه گسترش اين ورزش به سه قسمت تقسيم مي شد و بازيكنان هر ناحيه تنها مي توانستند در منطقه مربوط به خود به فعاليت بپردازند. بعدها كه بازي از سرعت بيشتري برخوردار شد زمين بازي نيز به دو قسمت تبديل گرديد. در آغاز پيدايش بسكتبال بازيكنان مجاز بودند تنها يكبار توپ را زمين بزنند. بعدها اين تعداد به دو يا سه بار افزايش يافت. در حال حاضر اين تعداد محدود نبوده و بازيكن مجاز است با توجه به موقعيت خود در زمين بازي پس از دراختيار گرفتن توپ هرچند بار كه مايل باشد آن را به زمين بزند.

نكات جالبي كه در مجموعه سيزده گانه قوانين مقدماتي بسكتبال در آن زمان جاي داشت عبارت بودند از :

1-امكان ضربه زدن به توپ وجود داشت اما نه با مچ دست.

2-هرگاه بازيكني بهر دليلي از بازي اخراج مي شد بازيكن ديگري بجاي وي به بازي وارد نمي شد.

3-يك امتياز به نفع تيم مقابل تيمي كه مرتكب سه خطا شده بود ثبت مي شد.

4-وقتي توپي از زمين خارج مي شد اولين فردي كه آن را لمس مي كرد صاحب آن شناخته شده و مي توانست توپ را به داخل زمين پرتاب نموده و آن را به جريان بگذارد.

بازي از دو نيمه 15 دقيقه اي و يك استراحت 5 دقيقه اي بين دو نيمه تشكيل مي شد. تعداد بازيكناني كه يك تيم را تشكيل مي دادند به اندازه زمين بستگي داشت و بين 3 الي 40 نفر متغير بود. تعداد كمتر از حالت تكنيكي و علمي بيشتر و تعداد زيادتر از جنبه تفريحي بيشتري برخوردار بود. بهترين شكل يك تيم از نظر تعداد و تركيب نفرات به اين صورت بوده كه دروازه بان دو گارد ، سه سانتر ، دو فوروارد و يك بازيكن در انتهاي زمين. بنابراين در آغاز تعداد مطلوب براي يك تيم 9 نفر بود. وظيفه دروازه بان و دو گارد جلوگيري از كسب امتياز توسط بازيكنان تيم مقابل. فورواردها مسئول كسب امتياز و سانترها نقش تغذيه كننده بازيكناني را در جلو بهترين فرصت را دراختيار داشتند عهده دار بودند. بازيكنان در اين زمان از لباس ژيمناستيك كه عبارت بود از يك شلوار بلند و بلوز آستين كوتاه استفاده مي كردند.

فقدان قوانين و مقررات در دوره مقدماتي بسكتبال باعث پيدايش مسائل اجرايي بسيار و درنتيجه كاهش جذابيت اين بازي شد. بطور مثال بازيكنان بلندقد در كنار سبد مي ايستادند و با دريافت توپ از ساير بازيكنان آن را به ثمر مي رساندند و از انجام حركات جالب كه در حال حاضر در بازي بسكتبال و بويژه در تاكتيك هاي حمله مشاهده مي شود خبر و اثري نبود. مسئله ديگري كه از تحرك بازي مي كاست آن بود كه بازيكن هرقدر مايل بود مي توانست توپ را نزد خود نگاه دارد. بهمين نحو يك تيم مي توانست به مدت دلخواه توپ را حفظ نمايد.

اين وضع تا سال 1930 با تغييرات جزئي كه به نمونه هايي از آن اشاره خواهد شد ادامه داشت.

1-ابتدا به هر پرتاب يك امتياز و به پرتاب هاي دورتر از 6 متر ، 3 امتياز تعلق مي گرفت.

2-تعداد خطاهايي كه به اخراج بازيكن منتهي مي شد از 2 به 5 نفر افزايش يافت.

3-تعداد متغير بازيكنان در سال 1897 روي 5 نفر تثبيت شد.

4-دريبل كننده تنها مي توانست با يك دست دريبل كند و تا سال 1901 اجازه شوت نداشت.

5-در سال 1908 استفاده از هر دو دست در دريبل مجاز شد.

در سال 1930 تحول چشمگيري در اين ورزش بوجود آمد و با تجديدنظر در مقررات موجود و تكميل آنها بسكتبال بسمت تكامل هرچه بيشتر گام برداشت. در اين سال بود كه هنك لوئي ستي دانشجوي دانشگاه استانفورد كاليفرنيا براي اولين بار شوت جفت را به نمايش گذاشت و باعث افزايش تحرك و درنتيجه محبوبيت اين ورزش در بين جوانان گرديد. اين اختراع بهمراه قوانيني نظير قانون 3 ثانيه و 10 ثانيه (1936) كه به افزايش تحرك بازيكنان منجر گرديد باعث شد كه اين مرحله بعنوان نقطه عطفي در توسعه و گسترش بسكتبال محسوب شود. زيرا علاوه بر افزايش قابل ملاحظه سرعت در بازي ، از نقطه نظرهاي تكنيكي و تاكتيكي باعث پيدايش عوامل مختلف نسبت به دستيابي به هدف و پرتاب توپ در سبد شد.

امروزه در بسياري از كشورهاي جهان بازي بسكتبال جاي خود را در بين ورزش ها پيدا نموده و طرفداران زيادي دست و پا كرده است بطوريكه در اكثر مدارس و دانشگاهها و ساير موسسات آموزشي جوانان به اجراي آن مبادرت مي ورزند

تا سال 1932 بسكتبال در جمع ورزش هاي المپيكي قرار نداشت. در المپيك 1936 برلين بود كه براي اولين بار اين رشته به ليست ورزش هاي متداول المپيك افزوده گشت و اولين دوره مسابقات آن با شركت 21 تيم برگزار گرديد.

اين بازي در سالهاي 1314 . 1315 شمسي براي اولين بار توسط آقاي فريدون شريف زاده كه در آن زمان تحصيلات عاليه خود را در كشور تركيه به پايان رسانيده بود ارائه شد. نامبرده در كالج البرز اين ورزش را متداول نمود و سپس ساير مربيان ورزش در كشور به ترويج آن مبادرت ورزيدند. آهنگ گسترش بسكتبال در ايران نيز مانند ساير كشورهاي جهان بسيار سريع بود بطوريكه بيش از 10 سال از آن تاريخ نگذشته بود كه تيم بسكتبال كشور ما در بازي هاي المپيك 1948 لندن شركت نمود.