ديمكاري

ديمكاري

ديمكاري به زراعت بدون آبياري در مناطق نيمه خشك گفته مي شود. معمولاً مناطقي كه داراي نزولات ساليانه 500- 250 ميليمتر هستند مناطق نيمه خشك به حساب مي آيند. مناطق نيمه خشك از نظر نوسانات فصلي، درجه حرارت، نوع و پراكنش نزولات تفاوت زيادي دارند. استفاده از ادوات پيشرفته شخم، كاشت و برداشت، پيدايش واريته هاي پر محصول و مقاوم به بيماري ها و استفاده بهتر از كود شيميايي همه در اين پيشرفت سهيم بوده اند و ما مي توانيم با استفاده از اطلاعات موجود در اين زمينه مدت زمان مورد نياز جهت ارتقاء دانش و مديريت هاي زراعي در ديمكاري كشور خودمان را براي توليد بيشتر خيلي كوتاهتر و كم خطرتر از آنچه در قديم براي اين منظور تجربه شده بود كنيم.

تقويت و افزايش ظرفيت و پتانسيل توليد در بخش كشاورزي و افزايش سريع توليدات كشاورزي در گرو استفاده از پيشرفت هاي تكنولوژي است.

در شرايط ديم توليد محصول قابل قبول بستگي به استفاده به موقع و صحيح نهاده ها مطابق بادستور العمل هاي فني دارد. مديران بايد با اعمال سياست ها و تدابير صحيح و ايجاد زمينه مطلوب و مساعد شرايط لازم را براي اجرا و پياده نمودن تكنولوژي جديد فراهم نمايند.

تناوب زراعي

تناوب زراعي هم از لحاظ تنوع محصولات و هم رعايت حاصلخيزي خاك به جهت جلوگيري از خستگي زمين كه نتيجه كاشت پي در پي يك گياه است و عمدتاً ناشي از عدم تعادل عناصر غذايي و ترشح تركيبات مختلفه و آنتي بيوتيك هاي مسموم كننده از ريشه گياهان است كاملاً ضروري مي باشد. بطور كلي خانواده گندميان و نباتات علوفه اي، دهنده مواد اوليه آلي خاك يا هوموس مي باشند و در مقابل گياهان وجيني و صيفي حات مصرف كننده مواد آلي مي باشند. براي جلوگيري از فرسايش هاي بادي و آبي پيشنهاد مي شود كليه اراضي مناطقي را كه ميزان نزولات سالانه آنها كمتر از 250 ميليمتر باشد به صورت مراتع طبيعي درآورده و از زراعت در اين مناطق خودداري گردد و در مناطقي با ميزان بارندگي بيشتر سيستم لي فارمينگ (تناوب زراعي غله- مرتع) پيشنهاد مي شود در مناطقي كه داراي بارندگي بالاي 300 ميليمتر مي باشند مي توان به حذف آيش از سيستم تناوب غلاب- آيش اقدام نمود و بجاي آن در درجه اول از لگوم هاي علوفه اي مثل ماشك، خلر، گاودانه و اسپرس و يونجه هاي يك ساله و در درجه دوم از حبوبات مثل عدس و نخود و در درجه سوم از آفتابگردان روغني استفاده كرد.

طبقه بندي گياهان از نقطه نظر احتياج به آب :

الف : گياهان هيدروفيت

اين گياهان در نقاطي مي رويند كه رطوبت به حد كافي باشد، در اين گياهان ميزان تبخير و تعرق كمتر از ميزان آب دريافتي است. بنابراين شكل ظاهري برگ ها معرف نوع اقليم مي تواند باشد. گياهان رطوبت پسند داراي برگ هاي پهن و دائمي بوده و عمل تعرق در آنها بطور كامل صورت مي گيرد.

ب : نباتات مزوفيت

اين گياهان كمتر از دسته اول به آب محتاجند و ساختمان آنها طوري است كه ميزان تبخير و تعرق با آب دريافتي مساوي است. برگ آنها متوسط يا كوچك است. سطح برگ ها براق و صيقلي و به طراوت و نرمي نوع اول نمي باشد. باران ساليانه در اين نواحي از 250 تا 500 ميلي متر است. اين نباتات به پلاسيدگي حساسند يعني كم شدن آب آنها، ولي يك دو درصد هم باشد. باعث پلاسيدگي آنها مي شود ريشه آنها داراي انشعابات زياد است و غالباً ز لحاظ حجم و طول ريشه با حجم و ارتفاع ساقه هوائي خود برابري مي كنند.

ج : نباتات گزروفيت

نباتاتي هستند كه معمولاً در نقاط خشك مي رويند و ميزان احتياج آنها به آب كم است و ساختمان آنها برخلاف گروه اول طوري است كه مي توانند با خشكي هوا سازش يابند و نسبت به آن بردباري نشان دهند و پلاسيده نشوند و در برابر كم آبي مدتي طولاني دوام نمايند، تعرق در نباتات گزروفيت با مقايسه با مزروفيت ها در شرايط مساوي آب و هوا تقريباً يكسان است. اگر هوا خشك شود در نباتات گزروفيت روزنه   تا مدتي باز مي مانند و لذا شدت هواي خشك باعث شدت عمل تعرق مي گردد و نبات آب بيشتري از دست مي دهد ولي چون در برابر خشكي كاملاً بردبار است چندان صدمه نمي بينيد و پلاسيده نمي شود و كربن گيري خود را همچنان ادامه مي دهد. ولي اگر خشكي شدت يا بدو مدت آن طولاني شود سرانجام استمات ها بسته مي شود و ميزان تعرق يك مرتبه كمتر مي شود و فقط از طريق كوتيكول صورت مي گيرد و ميزان تعرق كوتيكولي آنها هم خيلي جزئي خواهد بود و حتي به صفر تنزل مي يابد و در نتيجه از دست رفتن آب به حداقل مي رسد و نبات هر چند بطور دائم كمي پلاسيده مي شود ولي تا مدت طولاني دوام خواهد نمود.

فوايد آيش در زراعت ديم

زمين شخم خورده يا شخم نخورده بدون بذركاري به مدت يك سال زراعي توأم با عمليات زراعي سطحي مكرر (يا استفاده از علف كش هاي شيميايي بجاي عمليات زراعي) را آيش مي نامند. هدف اصلي از آيش گذاري زمين در نواحي خشك و نيمه خشك ذخيره رطوبت فصل زراعي در خاك است كه مورد استفاده نبات مورد زراعت قرار مي گيرد. استفاده از مالچ كشي در سال آيش و كوليتواتورهاي مجهز به دندانه هاي پنجه غازي عريض مي تواند ميزان تبخير را كاهش دهد. مالچ كشي معمولاً درجه حرارت خاك در سال آيش را كاهش مي دهد و ميزان تبخير را تقليل مي دهد.

جريان سطحي آب را مي توان با شخم هاي عميق كه در امتداد خط تراز در زمين هاي شيبدار زده مي شود و با تراس بندي (پشته بندي) و ساب سويلر زدن كاهش داد، چرا كه بدين ترتيب هم مي توان حركت آب را كند نمود و هم زمان توقف آب باران و برف را در سطح خاك بالا برد.

مقداري از آب بارندگي توسط علف هاي هرز به مصرف مي رسد. در سال آيش فرض بر اين است كه از رشد علف هاي هرز جلوگيري مي شود. قسمتي نيز از طريق بادبرف در آب و هواي سرد از بين مي رود. وجود بقاياي گياهي در سطح خاك با ايجاد موانع و بادشكن مي تواند از هدر رفت آب به صورت بادرفت تا حدّي جلوگيري نمايد. آيش گذاري به منظور ذخيره رطوبت در مناطقي اعمال مي گردد كه بارندگي هاي زمستاني و بارندگي بهاري دارند و داراي تابستان هاي خشك مي باشند. بطور كلي آيش گذاري در مناطقي كه نزولات ساليانه آنها در حدود 400 ميليمتر يا كمتر است و رطوبت در فصل رشد عامل محدود كننده براي زراعت به شمار مي آيد اعمال مي گردد.

هدف دوم از آيش گذاري :

افزايش نيترات هاي خاك در سال مي باشد. براي افزايش نيترات هاي خاك وجود يك منبع مواد آلي مناسب، رطوبت كافي، دماي مناسب، تهويه ي مطلوب ضروري است بنابراين عمل نيتريفيكاسيون در خاك زراعي موقعي امكان پذير است كه رطوبت كافي در خاك ذخيره شده باشد. مسلم است كه اعمال روش هاي زراعي صحيح در سال آيش، مبارزه با علف هاي هرز و نفوذ پذيري بهتر خاك نسبت به آب مي توانند با افزايش رطوبت ذخيره شده در سال آيش و همچنين به عمل نيتريفيكاسيون كمك نمايند.

صاحبنظران معتقدند كه نيترات هاي حاصل از نيتريفيكاسيون در دوره آيش به اندازه اي است كه در صورت وجود رطوبت كافي مي تواند عملكرد قابل قبولي را توليد نمايد. هدف اصلي از آيش گذاري زمين ذخيره ي رطوبت در خاك است. چرا كه بدون وجود رطوبت كافي هدف دوم (نيتريفيكاسيون) نمي تواند تحقق يابد. لازم به ذكر است كه جهت جلوگيري از نقصان مواد آلي در خاك بهتر است كه تناوب هاي زراعي صحيح و مناسبي براي نقاط ديم تنظيم گردد. مانند آيش، علوفه و غلات يا زراعت  گندم در تناوب با گلومينوزها، يا كشت كودهاي سبز و ايجاد چراگاه ديم هر چند سال يك بار. هدف سوم از آيش گذاري زمين مبارزه با علف هاي هرز است. با انجام عمليات زراعي سطحي در دوره آيش مي توان علف هاي هرز را تضعيف يا سيستم ريشه هاي علف هاي هرز چند ساله را تخريب و يا از جوانه زني بذر و علف هاي هرز و تشكيل بذر آنها در دوره آيش جلوگيري نمود. استعمال علف كش هاي شيميايي تا حدي مي تواند از پاره اي از علف هاي هرز يك ساله در سال آيش را كنترل نمايد. يكي از راه هاي افزايش ميزان عملكرد گندم در مزراع ديم ايران مبارزه با علف هاي هرز است. علف هرز و خشكي بر روي كاهش ميزان عملكرد محصولات زراعي اثرات مشابهي دارند. با وجود اينكه علف هاي هرز اثرات غير مطلوب متعددي دارند مهمترين اثر سوء آن استفاده از رطوبت خاك است كه در غير اين صورت مي توانست مورد استفاده گياه زراعي قرار گيرد.

تخمين زده شده است كه رستني هاي طبيعي (علف هاي هرز) تقريباً دو برابر- گياهان زراعي آب مصرف مي كنند.

بنابراين كنترل علف هاي هرز در دوره آيش حتماً بايد جزء برنامه هاي حفاظت آب به شمار رود. به خصوص در مناطقي كه آب عامل محدود كننده به شمار مي آيد.

اصول كلي در آيش گذاري

اصول كلي در آيش گذاري زمين بدين ترتيب است كه زمين زراعي بعد از برداشت محصول جاري (گندم) در اواخر تابستان يا اوايل پاييز بطور سطحي شخم مي خورد تا پوسيده شدن مواد آلي و بقاياي گياهي تسريع گردد و علف هاي هرز از بين برود و از جريان سطحي آب در طول فصل هاي پاييز و زمستان و احياناً بهار جلوگيري شود. بهار آينده كه زمين بيكار (آيش) است. عمليات زراعي سطحي، ادواري به وسيلة  ابزار و ادوات به خصوص ديمكاري صورت مي گيرد تا از رشد علف هاي هرز بار ديگر جلوگيري گردد و نفوذ آب باران در خاك تضمين شود. بعد از يك سال زراعي كه زمين بيكار مي ماند براي كشت محصول آينده آماده مي شود و چرخه ي آيش و زراعت بدين منوال تكرار مي گردد.

بطور خلاصه مي توان گفت كه آيش گذاري زمين بر اساس معيارهاي اقتصادي بزرگترين تكنيك ذخيره آب بيشتر و افزايش ميزان عملكرد در مناطق خشك و نيمه خشك به شمار مي رود.