حضرت نوح (ع)
وى نوح فرزند لامك فرزند متوشلخ فرزند اخنوخ (ادريس) است. و نسب او به شيت فرزند آدم (ع) مىرسد تاريخ نويسان بر اين باورند كه حضرت نوح (ع) اولين رسولى است كه خداى سبحان او را به سوى اهل زمين فرستاد، و به او فرمانداد تا قومش را آگاه كند و آنان را از عذاب خدا برحذر نمايد . چنان كه در قرآن مجيد آمده است : «ما نوح را به سوى قومش فرستاديم (وگفتيم) آگاه كن قومخود را قبل از آن كه ايشان را عذابى دردناك بيايد
و در آية ديگرى آمده است :«و ما تا رسولى نفرستيم هرگز كسى را عذاب نكنيم
در برخى از روايتها آمده است كه نوح(ع) نخستين هشدار دهندة و رسول بود ولى از آية :«و چون قوم نوح رسولان راتكذيب كردند آنها را غرق كرديم.» چنين بر مىآيد، كه قبل از نوح نيز فرستادگانى وجود داشتهاند .
امام محمّد باقر (ع) در حديثى كه صاحب كتاب اكمال الدين و اتمام النعمه روايتكرده است مىفرمايد : «ما بين آدم و نوح ده نسل بود كه همة آنان پيامبر بودند.». نام نوح (ع) درچهل و سه مورد در قرآن كريم ذكر شده است و داستان كامل او در بسيارى از سورههاى قرآن آمده است كه از جملة اين سورها، اعراف ، هود ، مؤمنون ، شعراء ، و قمر هستند . وهم چنين سورةخاصى به نام او وجود دارد. و تمام اينسوره اشاره دارد به بعثت ، رسالت و روش دعوت او و گفتگوهايى كه با قومش داشتهاست.
پرستش بتها
پرستش بتها در بين قوم نوح رايج بود . و آنان در گمراهى و كفر بهسر مىبردند .پس خداوند نوح (ع) را به سوى قومش فرستاد، تا آنان را به سوى خدا دعوت كند. او چنين كرد و در ميان آنان «نهصد و پنجاه سال درنگ كرد.» وليكن اين مدت طولانى نتيجه بخش نبود .
تنها عده كمى از آنان به رسالت او ايمان آوردند ، و اكثريت قوم بر پرستش بتها باقىماندند؛ بتهايى كه مشهورترين آنها «ود ، سواع، يغوث، يعوق، ويسرا » بودهاند.
نوح (ع) تمام تلاش خودرا به كاربست تا قوم خود را به راه راست بازگرداند. اما پندهاى وى تنها بر كفر و سركشى آنان افزود. سركشى آنان تا به اين حد رسيد كه پدر به فرزند خود توصيه مىكرد تا هنگامىكه زنده است از نوح (ع) پيروى نكند .
دلايل روگردانى قوم نوح (ع):
نوح (ع) قومش را برحذر كرد كه اگر به خداى يكتا ايمان نياورند عذابى بر آنان فرود خواهد آمد .
نوح (ع) به سبب بيم از اين كه اگر قومش به خدا مشرك شوند در هلاكت مىافتند ، راههاى سعادت و نيكبختى را براى آنان بيان كرد . اما قوم وى به جاى اين كه به پندهاى او گوشبدهند و از او اطاعت كنند تا خدا وند آنان را شامل آمرزش و امداد خود گرداند، دچار غرور و گمراهى گشتند . آنان نبوت او را انكار نمودند و وى را آزار دادند، و به او تهمت دروغ بستند. زيرا او را انسانى از قوم خود مىديدند كه مانند آنها مىخورد و مىآشاميد . قوم نوح سپس او را گمراهشمردند و نيز گفتند كه تنها فرومايگان قوم- يعنى فقرا و مساكين و مستضعفين - به او ملحق شدند .
قرآن كريم در اين باره اشارهاى مىكند ومىفرمايد: «پس آن عده از قومش كه كافر شدند گفتند ما تو را جز انسانى مانند خود نمىبينيم و كسانى را كه از تو پيروى كردند جز گروهى اراذل سادهلوح نمىبينيم ؛ وبراى شما فضيلتى نسبت به خود نمىبينيم بلكه شما را دروغگو تصوّر مىكنيم»
قرآن مجيد هم چنين در اية ديگرى مىفرمايد : «اشراف قومش به او گفتند : ما تو را در گمراهى آشكارى مىبينيم؛ گفت اى قوم من! هيچگونه گمراهى در من نيست ؛ ولى من فرستادهاى از جانب پروردگار جهانيانم؛ رسالتهاى پروردگارم را به شما ابلاغ مىكنم و خيرخواه شما هستم ؛ و از خداوندچيزهايى مىدانم كه شما نمىدانيد. آيا تعجب كردهايد كه دستور آگاه كننده پروردگارتان بوسيلة مردى از شما به شما برسد ، تا (از عواقب اعمال خلاف) بيمتاندهد (و در پرتو اين دستور) و پرهيزكارى پيشه كنيد، شايد مشمول رحمت الهىگرديد
با وجود اين كه اشراف و كافران مقابل دعوت او ايستادند ، اما نوح (ع) در مقابل به دعوت و فراخوان خود ادامه داد .ايشان در حالى كه با وسايل مختلف و از طريق گفتگو سعى مىكرد آنان را قانع كند، انتظار پاداش عملش را به صورت مال يا مقام نداشت و تنها خواستة او پاداش وجزاى الهى بود.
اشراف و كفّار بين خود و بين فقرا و وتهيدستانى كه از نوح تبعيت مىكردند تفاوتهاى مالى و اجتماعى مىديدند و از قبول دعوتش امتناع مىنمودند. آنان شرطهايى براى نوح تعيين كردند؛ كه مىبايست شرطها را به اجرا در بياورد ، تا آنان ايمان بياورند . از جمله اين كه فقرا و مستمندان را ازخود دور كند و آنها را از دعوت خارج سازد. ولى نوح (ع) خواست آنان را نپذيرفت؛ زيرا فقرا به او و دعوتش ايمان آورده او براين باور بودند كه بازگشت حقوق از دست رفتة شان كه بوسيله طبقه ستمگر چپاول شده بود، بهدست نوح (ع) وبا دعوت او محقق مىشود . نوح (ع) خواستة اشراف را نپذيرفت؛ زيرا به آنچه كه انجام مىداد آگاه بود و بصيرت مند. و اشراف و كفار بههيچ وجه نمىتوانستند او را در صورتى كه به آنان روى آورد از جزا و عقاب اخروى نجات دهند . روشى كه نوح برگزيد توانست تمايز و تفاوت طبقاتى (اجتماعى) را از بين ببرد، و تنها الگوى مورد قبول در تفاوت گذاشتن و برترى جويى را تقواى الهى ونزديكى به خداوند قرارداد :
قرآن مجيد كلام خدا نوح را چنين ذكر مىكند : «اى قوم من ! به من خبر دهيد اگر من دليل روشنى از پروردگارم داشته باشم ، و از نزد خودش رحمتى به من داده و بر شما مخفى مانده باشد، آيا ما مىتوانيم شما را به پذيرش اين دليل روشن مجبور سازيم ، با اين كه شما كراهت داريد ؟ ! اى قوم من بهخاطر اين دعوت اجر و پاداشى از شمانمىطلبم؛ اجر من تنها بر خداست. و من، آنها را كه ايمان آوردهاند ، بخاطر شما از خود طرد نمىكنم. چرا كه آنها پروردگارشان را ملاقات خواهند كرد (اگر آنها رااز خود برانم در دادگاه قيامت خصم من خواهند بود)؛ ولى شما را قومى جاهل مىبينم. اى قوم من چه كسى مرا در برابر (مجازات) خدا يارى مىدهد اگر آنان را طرد كنم ؟ آيا انديشه نمىكنيد ؟
نوح در آيات زير خود را به قومش هشداردهنده وبيم دهنده معرفى مىكند: «اى قوم من، من براى شما بيم دهنده آشكارىهستم وى آنان را به پرستش خداوند دعوت مىنمايد: «كه خدا را پرستش كنيد و از مخالفت او بپرهيزيد و مرا اطاعت نماييد بطوريكه مطيع و فرمانبردار همه فرامين الهى باشند. نوح (ع) آنان را به تقواى الهى وپانهادن در مسير راستين و مقيّد شدن به طاعت خداوند متعال دعوت نمود؛ چرا كهاو فرستاده و رهبرى است كه نهى و فرمان او آنان را بهراه هدايت و استقامت دعوتمىنمايد .
هم چنان كه خداوند گناهان آنان را كه با گناه كفر شروع شده و با آشوبگرى و جنايت در رفتار عملى منحرف ادامه يافته است مىبخشد ، و آنان را مهلت مىدهد و عذاب را تنها در وقت معلوم نازل مىنمايد. اين مساله در قرآن كريم چنين آمده است : «واگر چنين كنيد خداوند گناهانتان را مىآمرزد و تا زمان معينى شما را عمر مىدهد ؛ زيرا اگر مىدانستيد، هنگامى كه اجل الهى فرا رسد ،تأخيرى نخواهد داشت»
نوح و پيگيرى دعوت
ألف ـ روش ادراكي:
نوح دعوت قومش را با وجود سختىهايى كه فرا رويش بود ادامه داد. او نهاد و طبيعت دعوت خود را براى قوم خويش بيان نمود. امّا آنان بر نپذيرفتن دعوت بدون در نظرگرفتن عواقب و پيشآمدهاى حاصل از اين مخالفت اصرار نمودند؛ و از او درخواست كردند تا اگر در دعوت خويش راستگو ست عذابى بر آنان فرود آورد. نوح با ايمان مطلق خود اين مسأله را تنها بهخداوند متعال واگذار نمود. چون او هر آن چه را كه اراده كند انجام مىدهد، و اگر خواسته او چنين باشد هيچكسى را توان منع آن نيست. واگر مشيت الهى بر اين باشد كه گمراه بمانند آن گاهپندهاى نوح نيز سودى نخواهد بخشيد.
«گفتند اى نوح با ما مجادله كردى و زياد هم مجادله كردى ! اكنون اگر راست مىگويى ، آنچه را (از عذاب الهى) به ما وعده مىدهى بياور!»
گفت : اگر خدا آنرا بر سر شما آورد ؛ و شما قدرت فرار (از آن را) نخواهيد داشت ! (امّا چه سود كه) هرگاهخدا بخواهد شما را (بهخاطر گناهانتان) گمراه سازد ، و من بخواهم شما را اندرز دهم، اندرز من سودى بهحالتان نخواهد داشت. او پروردگار شماست و به سوى او بازگردانده مىشويد»
نوح هيچ فرصتى را ـ چه در روز باشد و چه در شب ـ از دست نمىداد. نوح گفت : «پروردگارا ! من قوم خود را شب و روز (به سوى تو) دعوت كردم»ولى دعوت ونصيحت او جز بر فرار آنان نيفزوده اعراض و مخالفت آنان به جايى رسيد كه {انگشتانشان را در گوشهاىشان فرو مىكردند و لباسهاىشان را بر بدن خود مىپيچيدند» و بر آن نافرمانى اصرارى ورزيدند.»
نوح (ع) دعوت را وابسته و مقيد به يك روش نكرد. تا جائى كه تمام راههايى را كه معتقد بود او را به نتيجه مىرساند به كار بست. اوپنهان و آشكارا دعوت نمود قرآن سخن او را چنين بازگو مىكند:«سپس من آنان را با صداى بلند به اطاعت فرمان تو دعوت كردم سپس آشكارا و نهان (حقيقت توحيد و ايمانرا) براى آنان بيان داشتم» وى در اين راه شيوههاى تشريعى را براى محقق ساختن ايمان آنان به كار گرفت. او به آنان ياداور شد كه اين خداوند است كه روزى و اموال را به سوى مىفرستد تا از آن بهرهمند شوند. و براى آنان بهشتها و رودها معين مىكند، و اين مسئله را با آمرزش از سوى خداى بخشنده و مهربان در ارتباط قرار مىدهد: «به آنان گفتم از پروردگار خويش آمرزش بطلبيد كه او بسيار آمرزندهاست ، تا بارانهاى پر بركت آسمان را پى در پى براى شما فرستد و شما را با اموال وفرزندان فراوان كمك كند و باغهاى سرسبز و نهرهايى جارى در اختيارتان قرار دهد»
نوح (ع) مشاهده كرد كه گفتگو و نصايحش فايده و ثمرهاى ندارد . بويژه پس از اينكه آثار مثبت استغفار و مسائلى را كه بر آن مترتب مىشود از جمله سعادت دنيا را براى آنان بيان كرده بود .
او سپس توجه آنان را به سوى قدرت الهى معطوف ساخت؛ شايد كه به عظمت الهى و قدرتش ايمان بياورند ! او به عظمت وقدرت خداوند اشاره كرد؛ كه آنان را به صورتهاى مختلف (نطفه، سپس خون بسته، سپس پارهاى گوشت) آفريد، سپس آنها را پيوند داد: «شما را چه مىشود كه براى خداوند عظمت قائل نيستيد، در حالى كه شما را در مراحل مختلفآفريد»[16].
نوح (ع) به اين كونهها اكتفا نكرد . بلكه در دعوتش به وسائل حسى نيز روى آورد، او به آفرينش سيارات و آسمانهاى هفت گانه كه خداوند «ماه را در ميان آن ها ماية روشنايى و خورشيد را چراغ فروزانى قرار داده است اشارة كرد»[17].
او سپس به بيان آفرينش انسان و راه به وجود آمدن غذاى او از زمينى كه بعد از مرگ برگشتن به سوى آن اجتناب ناپذير است پرداخت و نيز اين را يادآور شد كه پس از اين، آنها را براى حسابرسى در روز قيامت از زمين خارج مىكنند: «و خداوند شما را هم چون گياهى از زمين روياند ، پس شما را به همين زمين باز مىگرداند ، و باديگر شما را خارج مىسازد