پیشینه تاریخی استان آذربایجان غربی

پیشینه تاریخی استان آذربایجان غربی

وجه تسمیه

تا قبل از آمدن آريايى‏ها از نام و نشان سرزمينى كه امروزه آذربايجان ناميده مى‏شود، خبرى در دست نيست. وقتى گروهى از آريايى‏ها كه «ماد» نام داشتند و صاحب گله‏هاى بزرگ بودند در نواحى كردستان، همدان، كرمانشاه و آذربايجان امروزى سكنى گزيدند اين سرزمين را به نام ايشان «ماد» ناميدند.

آذربايجان در زمان هخامنشيان «ماد» ناميده مى‏شد. در اواخر دوران هخامنشى سرزمين ماد به دو قسمت «ماد بزرگ» و «ماد كوچك» تقسيم شد.

در زمان سلطنت داريوش سوم حاكم «ماد كوچك» آتروپات نام داشت. در آن دوران پر آشوب حمله اسكندر و پس از آن سلوكيان، آتروپات با كمال شجاعت و تدبير در اين سرزمين به تأسيس دولتى مستقل موفق شد و به همين جهت ماد كوچك از طرف مردم به نام وى «ماد آتروپاتن» يا «آتروپاتكان» ناميده شد.

آذربايجان در فارسى ميانه «آتورپاتكان» [آتروپاتگان]، در آثار كهن فارسى «آذربادگان» يا «آذربايگان»، در فارسى كنونى «آذربايجان»، در يونانى «آتروپاتنه» و در ارمنى «آتراپاتاكان» نام داشته است.

عده‏اى از دانشمندان نيز پيدايش اين نام را با آتش و آتشكده در اين سرزمين مرتبط دانسته، چنين استدلال مى‏كنند كه:

واژه «آتور» همان آذر يا آتش، و واژه «پات» كه بعدها به صورت «پاد و باد» درآمده به معناى نگهبان و واژه «كان» كه بعدها به صورت «گان» تلفظ شده، پسوندى است كه به آخر بعضى از مكانها و روستاهاى ايران بسيار آمده است و معنى تركيبى آن نگهدارنده و حافظ آتش است.

آذربايگان بعدها تبديل به آذربايجان شده و تشكل از اجزاى: آذ ـ ار ـ باى ـ گان مى‏باشد و معنى آن به شرح زير است:

آذ: در لغت (تركى) به معناى اُغور و نيت خير و نام طايفه‏اى تركى زبان بوده است.

ار: داراى منشأ تركى و به معناى انسان، مرد و جوانمرد است به اين واژه به صورت پسوند به واژه‏هاى ديگر چسبيده و آنها را تبديل به نام قبايل و طوايف و اقوام مى‏كند مثل: آو + (آوار)، خز + ار (خزار)، ماج + ار (ماجار = مجار)، قاج + ار (قاجار).

باى: باى، بى، بيگ، بگ به معناى توانگر، رئيس قبيله، حاكم.

گان: در زبانهاى تركى با قبول تغييرات آوايى داراى معانى زيادى چون پدر، خاقان مى‏شود.

اكنون با توجه به مراتب فوق آذربايگان يعنى (آذ + ار + باى + گان) به معناى پدر توانگر انسان و به عبارت ديگر به معناى پدر توانگر مبارك مى‏باشد.

در زمان حكومت رضاشاه به منظور ايجاد هم‏آهنگى بين مقامات لشكرى و كشورى و همچنين از لحاظ اهميت سياسى منطقه، در سال 1311 ه .ش آذربايجان به دو قسمت تقسيم شد و يك قسمت كه در شرق قرار داشت به نام استان آذربايجان شرقى و قسمت ديگر كه در غرب قرار داشت، آذربايجان غربى ناميده شد و آقاى محمد مساعد مراغه‏اى (مساعد الوزراء) با سمت استاندار آذربايجان غربى وارد اروميه گرديد.

اما در سال 1323 ه .ش آذربايجان غربى باز تابع استان آذربايجان شرقى (تبريز) شد و تا سال 1334 با فرماندارى تابع تبريز اداره گرديد و ساير سازمانهاى دولتى نيز هر كدام تابع سازمان خود در تبريز بودند، و از سال 1334 دوباره استانى مستقل و داراى استاندار گرديد.

رویدادها و حوادث تاریخی در ادوار مختلف

قبل از اسلام دوره ماد

مادها قومى بودند آريايى نژاد كه در آغاز قرن هفتم يا پايان قرن هشتم قبل از ميلاد دولت ماد را تأسيس و كشور ماد را به ماد بزرگ و ماد كوچك تقسيم كردند. ماد بزرگ شامل رى و عراق عجم تا حدود كردستان و كوه‏هاى زاگرس مى‏شد و ماد كوچك شامل آذربايجان مى‏شد.

مادها تا اواخر قرن هفتم پيش از ميلاد در آذربايجان قدرت زيادى نداشتند بلكه حكومت آن ناحيه بيشتر در دست اقوام لولوبى، ماننايى، اورارتوه و سكايى بود.

از سال 612 ق.م يعنى سال سقوط آشور به دست ماد بود كه مادها توانستند قدرت خود را بر تمام قسمت‏هاى ايران و به ويژه آذربايجان تا ماوراء رود ارس گسترش دهند.

در پايان قرن چهارم قبل از ميلاد ماد به دو بخش تجزيه گشت. يكى «ماد آتروپاتن» (ماد كوچك و آذربايجان) و ديگر «ماد سفلى» (ماد بزرگ).

اين دو ماد با اينكه تقريبا از يك نژاد بودند ولى هر يك سرنوشت ديگرى داشتند و غالبا در طول تاريخ دو واحد متمايز به شمار مى‏رفتند.